Einde en begin

Januari. Tijd voor goede voornemens… als kind vond ik het maar iets geks. Als je je iets wil voornemen, dan kan dat toch op elke dag van het jaar? Maar dan ben je ineens zelf een van die volwassenen die beseft dat ze in de loop van een jaar soms aan zichzelf voorbijloopt. Dat er altijd zoveel te doen, regelen, bijhouden, beginnen of verderzetten is, dat je soms vergeet om je af te vragen of je wel tevreden bent met hoe het gaat. En dan is zo’n dag om er eens even goed bij stil te staan, lang niet zo gek. 

Goede voornemens kunnen dus best nuttig zijn, maar ik heb al een poos de gewoonte om het omgekeerde te doen. Rond de jaarwisseling sta ik even stil bij wat het vorige jaar me gebracht heeft. Wat ik voor het eerst gedaan heb (met het vliegtuig op reis), wat ik anders ben gaan doen (een schema voor mijn creatieve momenten), waar ik echt blij mee ben (mijn kleinschalige, betekenisvolle trouwfeest), waar ik vooruitgang heb geboekt (mijn schrijven serieus nemen). Waar ik sta. 

Dit keer begon ik ermee terwijl ik met mijn zus D in de auto zat, ergens in de tweede helft van december. We hadden net vastgesteld waar we kerst dit jaar zouden vieren, en hoe. En de laatste wijzigingen besproken voor het boekje waar we al enkele maanden aan werkten. Autobabbels zijn vaak erg vruchtbaar bij ons, zowel voor last minute beslissingen als voor grote levensvragen.

“Weet je wat raar is?”, zei ik, een rotonde oprijdend.

“Hm?” D wees de juiste afslag aan, om me niet te moeten onderbreken. Ik sloeg af.

“Ik heb de laatste tijd het gevoel dat ik geen ruimte heb voor compromissen.”

D keek me sceptisch aan. 

 Ik geef toe dat ik een echte ‘onderhandelaar’ ben, zoals schoonbroer T dat noemt. Niet dat ik bij elke aankoop probeer af te dingen. Het is meer dat ik altijd probeer om met alle factoren rekening te houden en zoek naar een manier om ze allemaal in balans te houden. Wat bijna altijd betekent dat je een beetje moet geven en nemen. (‘Een beetje’ is volgens T een typische term voor onderhandelaars.) Compromissen sluiten.

“Ik bedoel vooral wat mezelf betreft,” zei ik. “Hoe leg ik dat uit… Het lijkt bijvoorbeeld alsof ik me niet meer ‘een beetje’ druk over iets kan maken. Het is of ik laat me erdoor opslorpen, of ik laat het volledig los.”

“H’m, je bedoelt niet echt geen compromissen meer, maar geen tussenwegen,” antwoordde D. “Maar dat heb je zo wel eens. Meestal als je op het punt staat een nieuwe weg te kiezen.” Bedoelde ik dat, een tussenweg? Misschien wel. Het gaf me in elk geval stof tot nadenken. Nuttig, die goede-niet-echt-voornemens van mij.

Op de een of andere manier blijf ik in de weken daarna toch ook nog bezig met het gegeven ‘compromissen’.

Als je vertrekt vanuit het principe dat iedereen zijn eigen leven in handen heeft, maar tegelijk iedereen met elkaar verbonden is… dat niets toeval is… dan zou een compromis eigenlijk nooit nodig moeten zijn. Of wel? Ik besluit om de soorten compromissen eens af te lopen en te kijken welk daarvan écht nuttig of nodig is.

Er is het compromis dat je sluit om anderen te ontzien, ze niet te kwetsen of op de tenen te trappen. Dat is in zekere zin de makkelijkste: nódig is zo’n compromis eigenlijk nooit. Handel je vanuit liefde, dan begin je logischerwijs met handelen vanuit liefde voor jezelf – want je kunt voor geen ander zo goed aanvoelen wat goed is, als voor jezelf. Een liefdevolle handeling is automatisch de beste, zowel voor jou als voor de anderen om je heen. Ook al vinden ze het in eerste instantie niet ‘leuk’ – dat betekent nog niet dat het per se slecht voor ze is.

Er is ook het compromis dat je sluit omdat je twee verschillende dingen wil, en het ene het andere uitsluit. Die is al lastiger. Een deel van deze gevallen kun je herleiden tot het bovenstaande compromis om een ander te ontzien. Als je de neef blij wil maken die eist dat je naar zijn feestje komt, maar tegelijk ook écht een avond rust nodig hebt… dan kom je er niet uit, voor je beseft dat jij niet verantwoordelijk bent voor zijn geluk, maar des te meer voor dat van jezelf. En dat je op een waarachtige manier aan zijn geluk bijdraagt door hem de kans te geven om dat ook te beseffen.

Maar er zijn ook andere compromissen waarin je twee dingen probeert een plek te geven die te klein is voor hen allebei. Je nieuwe liefde beter leren kennen én een jaar in je eentje door India trekken, bijvoorbeeld. Ga je dan een maand, in plaats van een jaar? Of mag je geliefde die, zo zegt ze, ook wel zo’n ervaring wil, met je mee – ook al zie je je dromen van jezelf ontdekken, in je eentje in een eenzame tempel, zo pijnlijk vervliegen? Of vertel je haar dat dat geen optie is, dat jullie binnen een jaar wel zien of ze dan nog op je zit te wachten – ook al breekt dat je hart?

Een compromis lijkt ervoor te zorgen dat je niet hoeft te kiezen. Dat je twee opties tóch allebei kunt hebben. Maar dat is niet helemaal waar. Je maakt tijdens het sluiten van een compromis ettelijke kleine keuzes. Ze lijken op het eerste gezicht minder bedreigend, maar ze zijn er wel.

In feite is een compromis als de reis naar India uit het voorbeeld een uitnodiging om je prioriteiten te bekijken. Niet alleen voor zover ze rechtstreeks te maken hebben met de keuze die je (niet) wil maken. Zo’n Keuze met hoofdletter K komt alleen op je pad als je al een tijdje last hebt om te kiezen. Om te besluiten wat er écht belangrijk is in je leven. Verbinding? Met wie? Met jezelf, eindelijk een keer? Of met anderen, eindelijk een keer? Spiritualiteit, waardoor je de materie een beetje kunt loslaten? Of spiritualiteit, geworteld in wat de aarde om je heen je biedt?

Als puntje bij paaltje komt, kan ik niet zeggen dat ik vind dat je nooit een compromis zou moeten sluiten. Wel dat je héél goed moet uitkijken wanneer je het doet en waarom. Bij de bovenstaande soorten compromissen zijn er goede redenen om het vaker niét dan wél te doen. Veel compromissen komen voort uit gewoontepatronen, en die zijn gevaarlijk, omdat je er niet meer bij nadenkt. De keuze die je maakt, is onbewust, en bestaat eruit dat je jezelf vergeet.

Er is echter één soort compromis dat je toch weleens sluit, met positieve gevolgen. Een studie gaan doen waar je hart ligt, terwijl je nu al tijd te kort hebt. Je trieste vriendin troosten, dwars door de nacht, ook al weet je dat je de volgende ochtend om zes uur op moet. Een boekje afwerken op kerstavond, terwijl je eigenlijk al vóór de kerstvakantie klaar had willen zijn.

Wat maakt deze compromissen anders dan andere? Ze kunnen net zo goed verkeerd uitpakken, wanneer je ze sluit op een moment dat het eigenlijk verkeerd voelt. Als je de studie begint, terwijl je ook nog probeert om alle andere dingen die je voorheen deed perfect te blijven doen. Als de vriendin eigenlijk alleen maar aandacht vraagt en teert op jou. Als je de slechte gewoonte hebt om jezelf geen vakantie te gunnen. Maar ze kunnen ook goed uitpakken! Als je door de studie leert om te delegeren. Als je de volgende dag een paar keer extra gaapt maar dat warme gevoel bij je hart hebt van verbondenheid met iemand. Als je vakantie het meeste zin kreeg door te creëren wat in je hart en ziel lag te wachten. 

(Omslagillustratie © Annemie Bockstaele
en Nieke Van Zeghbroeck)

Hoe maak je het onderscheid? Het is verrassend eenvoudig. Kijk of je (energie) aan het investeren of aan het weggooien bent. Je hart en ziel hebben een soort timing. Het een kan vandaag goed zijn, maar morgen niet meer. Voor het ander is het vandaag te vroeg, maar morgen op tijd. Als het er de juiste tijd voor is, dan is het niet erg om iets in te leveren, omdat hetgeen je ervoor terugkrijgt, er in zekere zin al is. Je laat zaadjes achter in de aarde, je laat ze los en weet dat je ze niet meer terugkrijgt… maar je weet ook dat ze zullen groeien en een hele plant opleveren. Je investeert. Op andere momenten is het niet zinvol om die zaadjes in de grond te stoppen en kun je ze beter malen, zodat je nu te eten hebt, en weldoorvoed op zoek kunt naar geschikter zaaigoed, later.
Een compromis kan iets heel lelijks zijn, als je al doende stukjes van jezelf weggooit of verloren laat gaan. Maar het kan ook iets heel moois zijn, als je iets vertrouwds investeert om een deel van jezelf te laten groeien. Tot je kijkt naar de schepping die je bent of hebt voortgebracht en je hart voelt stralen van dankbaarheid, nederig en trots tegelijk.