De kar van Verstand en Gevoel

‘Hoe leer ik mijn verstand uitschakelen en naar mijn gevoel luisteren?’, hoorde ik onlangs iemand verzuchten.

Die vraag zette me aan het peinzen, want het is een interessante. Hoe doe ik dat? Ik slaag er alleszins niet altijd in, zoveel wist ik wel. Op welke momenten slaagde ik er dan wel in om mijn gevoel te vertrouwen en mijn verstand uit te schakelen – wat was het geheim? Nadat ik daar een poosje mee bezig was geweest, veranderde ik eens van perspectief. En het resultaat was interessant.

“Beoordeel iemand niet naar zijn antwoorden, maar naar zijn vragen,” zei de Franse filosoof Voltaire al. Minstens de helft van elke vooruitgang is de juiste vragen stellen. Hoe beter je een probleem weet te omschrijven, hoe efficiënter je op zoek kunt naar een oplossing. Eén van de aspecten waarop je moet letten, is dat in je vraag niet stiekem een aanname verstopt zit. Dat gebeurt sneller dan je denkt.

“Hoe speel ik het klaar om vandaag én boodschappen te doen én mijn werk af te krijgen én voor de buurvrouw haar tuin te bewateren én de kinderen van mijn vriendin af te halen op school én…” is een praktische vraag. Maar hij bevat ook twee aannames: dat je dat ook allemaal echt moet doen en dat het ook allemaal vandaag moet gebeuren.

In de vraag ‘hoe leer ik mijn verstand uitschakelen en naar mijn gevoel luisteren’ zitten er minstens drie aannames verborgen:

1. dat je verstand en je gevoel twee verschillende dingen willen;

2. dat je daarbij het best naar je gevoel kunt luisteren;

3. dat je, om dat te kunnen doen, maar het best je verstand helemaal kunt uitschakelen.

Als je het daar allemaal ook echt mee eens bent, dan is de vraag goed zoals hij is. Ik vroeg me af of dat voor mij gold en begon meteen maar bij het begin.

Willen gevoel en verstand twee verschillende dingen?

Voor mij staan gevoel en verstand niet los van elkaar. Ze zijn allebei deel van je Ik. Je wordt ermee geboren. Beide kunnen zich ontwikkelen, sterker worden, geoefend worden. Het ‘Ik’ wordt geboren met het verlangen om te groeien, om geluk te vinden. Als het erop aankomt, dan willen alle delen van het Ik daaraan bijdragen. Gevoel en verstand dus ook.

Verstand en Gevoel zijn als twee krachtige paarden die de koets van je Ik voorttrekken, reizend over je levenspad. Hun menner is het verlangen van het Ik naar zichzelf zoals het zou kunnen zijn: verder raken, vooruitkomen. Zowel verstand als gevoel wil niets liever dan het pad volgen dat vervulling brengt. Het pad waarop je steeds meer jezelf wordt, kunt doen wat je hart vraagt, in liefde leeft met jezelf en degenen om je heen.

Er is dus van nature geen conflict tussen Verstand en Gevoel. Ze zijn het gelukkigst als ze samenwerken, dezelfde weg kiezen.

Soms ziet Verstand iets waar Gevoel niets bespeurt. Maar ze werken samen, dus Gevoel wijkt mee uit wanneer Verstand wat harder één bepaalde richting op begint te trekken. Soms ziet Gevoel iets waar Verstand niets bespeurt. Maar ze hebben hetzelfde doel, dus Verstand volgt wanneer Gevoel wat harder trekt. En zo vordert de koets veilig. Zo draven Verstand en Gevoel kameraadschappelijk verder. Van nature zijn er geen momenten waarop Verstand het ene signaal ziet en Gevoel een tegenovergesteld signaal. Ze complementeren elkaar. Want wie ook het initiatief neemt om een richting te kiezen, ze zijn allebei nodig om die ook echt succesvol in te slaan.

Doet zich een probleem op de weg voor: een obstakel, een gat in de weg, een onverwachte voorbijganger… dan zal er altijd wel één van de twee zijn die kordaat de leiding neemt, ook al zou de andere aarzelen. Een poosje trekt hij in zijn eentje, de ander struikelt misschien even, maar volgt, en niet veel later draven ze weer in harmonie naast elkaar.

Het échte probleem, dat begint wanneer je een van de twee onderwaardeert. In onze Westerse maatschappij is dat inderdaad vaak Gevoel. Wanneer iedereen om je heen maar één paard lijkt te hebben, dat Verstand heet, kun je je geneigd voelen om maar mee te doen. Je gaat ertoe over om Gevoel wat minder haver te geven en Verstand elke dag een extra portie te geven. De volgende keer dat Gevoel iets ziet dat Verstand nog niet kan zien, twijfelt Gevoel aan zichzelf. Hij struikelt over zijn eigen benen terwijl hij probeert uit te maken wat hij moet doen.

Gelukkig zijn ze met zijn tweeën. Ze zijn gewend om elkaar te steunen. Verstand is vast ter been en neemt de leiding. Want de koets moet vooruit blijven gaan, dat is één ding dat zeker is. Een poosje gaat dat goed. Verstand en Gevoel zijn gespierde, krachtige trekpaarden. Zelfs in hun eentje kunnen ze de koets nog wel een poosje voorttrekken. Maar het paard dat zo in zijn eentje moet trekken, wordt na verloop van tijd toch moe. De koets is helemaal niet bedoeld voor één paard – daar is hij te groot en te zwaar voor. Verstand blijft echter voortzwoegen, want stilvallen is geen optie.

Nu we hier zo staan te kijken naar die koets is er eigenlijk al een antwoord op de eerste vraag. Willen gevoel en verstand twee verschillende dingen? Nee, eigenlijk willen ze precies hetzelfde: het pad van geluk blijven volgen.

Tegelijk gloort er ook al een antwoord op de volgende twee vragen…

De tweede vraag was: kun je het best naar je gevoel luisteren?

Als je zo naar die twee prachtige paarden kijkt, dan is het wel duidelijk. Ja: je zou best naar Gevoel luisteren. Maar ook ja: je zou best naar Verstand luisteren. Ze willen allebei hetzelfde en ze kunnen er allebei evenveel aan bijdragen.

De derde vraag is de lastigste: moet je je verstand uitschakelen om naar je gevoel te kunnen luisteren?

Stel dat Verstand al jaren in zijn eentje de koets trekt. Niet alleen is Gevoel het helemaal ontwend om mee te trekken, Verstand is inmiddels doodmoe geworden. Hij ziet de signalen niet die Gevoel zou opgemerkt hebben, dus af en toe is hij afgeweken van de rechte weg. Hij wordt zo moe van dat proberen om te zien wat Gevoel zou zien… dat hij de helft van de signalen die hij anders zélf met gemak zou hebben gezien, ook niet meer ziet. De koets loopt scheef. Gevoel wordt inmiddels steeds schrikachtiger. Af en toe hinnikt hij een waarschuwing: soms terecht, soms alleen een gevolg van zijn onbehagen om op deze vreemde weg te zijn. Verstand luistert in elk geval niet, daar heeft hij de energie niet voor. Hooguit wordt hij er nog vermoeider door.

Moeten we Verstand dan maar uitspannen en achter de koets vastbinden? Gevoel in zijn eentje laten trekken? Het is mogelijk dat Gevoel door de schok meteen in actie schiet, de leiding neemt, de koets naar betere oorden voert. Maar het zou ook heel goed kunnen dat Gevoel daar niet tegen is opgewassen, dat hij maar heel schrikachtig en slingerend vooruitkomt met die zware koets achter hem. Nu eens ziet hij het goed, dan weer wijkt hij uit voor iets dat alleen voortkomt uit zijn onbehagen. Vanachter de koets blijft Verstand hinniken en roepen naar zijn kameraad: hij probeert hem nog steeds te helpen, zelfs al kan hij niet. En Gevoel wordt nog weifelachtiger.

Wat nu? Verstand dan maar het zwijgen opleggen?

Er is ook een veel liefdevollere oplossing. Tot nu toe kreeg Verstand elke avond een extra portie haver. Fijn, maar ook een last, want zo werd hem meteen duidelijk dat hij de volgende dag alweer het meeste werk zou (moeten) doen. Geef die extra portie niet meteen aan Gevoel. Geef die voorlopig aan niemand.

Begin eens met ze elke avond allebei een extra knuffel te geven. Vertraag het tempo tot het laag genoeg ligt zodat ze allebei kunnen trekken. Stel Verstand gerust: hij hoeft het niet meer alleen te doen. Hij hoeft niet meer te proberen alles te zien dat bedoeld is voor Gevoel. Stel Gevoel gerust: het geeft niet dat hij in het begin af en toe nog een keer reageert op een schim. Een poosje zal de koets misschien wat langzamer gaan, omdat Gevoel elk signaal rustig moet kunnen beoordelen. Dat geeft niet.

Schenk ze vertrouwen. Allebei. Laat ze doen waar ze voor bedoeld zijn. Samen. Dan zullen Verstand en Gevoel elkaar kracht geven. Als ze uitgerust en wel hun vrolijke kameraadschap hervonden hebben, dan kun je ze allebei een extra portie haver geven. Die verloren tijd haal je zo weer in, want de koets zal eens zo snel vorderen.